การเรียนรู้ไม่มีที่สิ้นสุด เพราะทุกวันคือการเรียนรู้ ชวนมาเรียนรู้จากการดูภาพยนตร์ หนึ่งในประเภทของภาพยนตร์ที่น่าสนใจ น่าเรียนรู้ นั่นคือ ภาพยนตร์สารคดี Documentary Film
ภาพยนตร์สารคดีนำเสนอร้อยเรียงเล่าเรื่องข้อมูล ข้อเท็จจริง ความจริงที่เกิดขึ้นอย่างน่าติดตาม เป็นการให้ความรู้ เก็บบันทึกเรื่องราว เล่าเรื่องความจริงที่เป็นการบอกเล่าชีวิตของผู้คน เหตุการณ์ที่เปลี่ยนแปลงโลก มีทั้งการเล่าเรื่องราวของคนธรรมดาสามัญ บุคคลที่มีชื่อเสียง หรืออาจจะเล่าสิ่งที่เป็นนามธรรม ทว่าสามารถเล่าให้เห็นเป็นรูปธรรมได้ โดยให้บุคคลจริงในเหตุการณ์นั้นมาเป็นตัวละครช่วยในการเล่าเรื่อง
เราขอชวนดูภาพยนตร์สารคดีที่เปลี่ยนแปลงโลก แนะนำโดย ครูเต้ย–ดร.พีรชัย เกิดสินธุ์ อดีตคณบดีคณะนิเทศศาสตร์ มหาวิทยาลัยกรุงเทพ และยังเป็นหนึ่งในผู้กำกับภาพยนตร์สารคดี ชั้นหนึ่ง (First Grade) ที่เพิ่งออกฉายที่โรงภาพยนตร์ House Samyan เมื่อไม่นานมานี้ ภาพยนตร์สารคดีที่แนะนำมีทั้งประเด็นเรื่องการศึกษา การเรียนรู้ของเด็ก ความงดงามของธรรมชาติ ป่า ท้องทะเล มหาสมุทร ความศรัทธา บุคคลที่มีชื่อเสียง การเมือง และคดีที่มีเงื่อนงำที่ทำให้เราเรียนรู้จิตใจของมนุษย์
First Grade ชั้นหนึ่ง
เด็กเล็กควรจะได้รับการเลี้ยงดู การเรียนรู้อย่างไร และเราทุกคนจะสร้างการเรียนรู้ให้กับเขาในรูปแบบใด นี่คงเป็นคำถามใหญ่ที่มีคนมากมายเกี่ยวข้อง ทั้งพ่อแม่ ครู อาจารย์ คุณหมอเด็ก โรงเรียน และระบบการศึกษา First Grade (2022) ชั้นหนึ่ง คือภาพยนตร์สารคดีเรื่องแรกของไทยที่ให้ความสำคัญกับเด็กปฐมวัยที่มีอายุตั้งแต่ 0-8 ปี กำกับโดย โสภาวรรณ บุญนิมิตร และพีรชัย เกิดสินธุ์ หนังนำเสนอเรื่องราวการเรียนรู้ของเด็กปฐมวัยหรือเด็กเล็กได้อย่างน่าสนใจ พาผู้ชมไปเฝ้าสังเกตการณ์การเรียนรู้ของเด็กปอหนึ่งจากหลากหลายโรงเรียน หลากหลายพื้นที่ในประเทศไทย แตกต่างทางชนชั้น สถานะ และความเชื่อ พร้อมตั้งคำถามว่าระบบการศึกษาไทยกำลังส่งเสริมหรือทำลายความมหัศจรรย์ของเด็กในการเรียนรู้อย่างสร้างสรรค์ ทั้งนี้ภาพยนตร์เน้นย้ำว่าการเรียนรู้ของเด็กปฐมวัย คือช่วงวัยสำคัญในการพัฒนาเด็กเล็ก โดยเฉพาะอย่างยิ่งเป็นรากฐานของการเติบโตของเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ ทว่าในสังคมไทยเราอาจจะไม่ได้ให้ความสำคัญมากนัก
Childhood โรงเรียนริมป่า
ความสดใส อยากรู้ อยากเห็น คือธรรมชาติการเรียนรู้ของเด็ก Childhood (2017) โรงเรียนริมป่า คือภาพยนตร์สารคดีจากประเทศนอร์เวย์ กำกับโดย มาร์เกร็ธ โอลิน (Margreth Olin) ภาพยนตร์พาเราออกเดินทางไปพร้อมกับเด็กน้อยของโรงเรียนอนุบาลออโรร่า เพื่อตามติดพวกเขาเข้าไปในป่า ตัดไม้ หาฟืน และเล่น สิ่งเหล่านี้คืองานหลักของพวกเขา ความสนุกสนานของการได้เล่นอย่างอิสระ ก่อให้เกิดการเรียนรู้ที่แสนมหัศจรรย์ ยิ่งกว่าการนั่งอยู่ในห้องเรียน เด็กได้พัฒนาทักษะชีวิต ทักษะการคิด การตัดสินใจ โดยมีครูคอยเฝ้าดูและช่วยเหลืออยู่ห่าง ๆ การเติบโตของเด็กท่ามกลางธรรมชาติ เรียนรู้จากธรรมชาติ ช่วยบ่มเพาะให้เด็กเข้าใจตนเอง เข้าใจคนรอบข้าง เข้าใจสังคมได้มากยิ่งขึ้น นี่คือหนังเด็กที่จะช่วยให้เรามองระบบการศึกษาทุกวันนี้เปลี่ยนไป
My Octopus Teacher บทเรียนจากปลาหมึก
ความงดงามของธรรมชาติเยียวยาหัวใจที่เจ็บปวดได้เสมอ ภาพยนตร์สารคดีเรื่อง My Octopus Teacher (2022) บทเรียนจากปลาหมึก กำกับโดย เคร็ก ฟอสเตอร์ (Craig Foster) คือภาพยนตร์ที่ทำให้เราได้เรียนรู้ว่าธรรมชาติคือครูของเรา ช่วยรักษาบาดแผลในใจได้ เรื่องราวของตัวเขาเอง เครกที่เกิดภาวะ Burn out หมดแรงพลังใจในการใช้ชีวิต ทว่าเมื่อเขาพาตัวเองเข้าหาธรรมชาติที่งดงาม ดำน้ำในท้องทะเลอันกว้างใหญ่ เขาก็ได้พบกับหมึกสาย ที่เริ่มก่อเกิดความผูกพัน เครกได้เรียนรู้ชีวิต และเห็นคุณค่าของการมีชีวิตอยู่มากยิ่งขึ้น จากการติดตามหมึกสายตัวยักษ์ใช้ชีวิตในมหาสมุทร ทั้งภาพและเนื้อหาที่งดงาม หมึกสายที่เป็นเหมือนครูและฉากท้องทะเลที่เปรียบเสมือนห้องเรียนขนาดใหญ่ ทำให้หนังเรื่องนี้คว้ารางวัลภาพยนตร์สารคดียอดเยี่ยมจากเวทีออสการ์ในปี 2022
The Cove ปฏิบัติการลับพิทักษ์โลมา
ความน่ารักของโลมากับการล่าเพื่อเป็นอาหาร The Cove (2009) ปฏิบัติการลับพิทักษ์โลมา นำเสนออีกมุมมองหนึ่งของการล่าโลมาของญี่ปุ่น เปิดเผยด้านที่ทารุณโหดร้าน แม้กระทั่งชาวญี่ปุ่นเองอาจจะยังไม่รู้ กำกับโดย Louie Psihoyos อดีตช่างภาพของ National Geographic ญี่ปุ่นคือหนึ่งในประเทศมหาอำนาจทางทะเลที่เป็นผู้ล่าสัตว์น้ำมากมายภายใต้ท้องทะเลมาเป็นอาหาร ทีมผู้ผลิตสารคดีสืบเสาะค้นหาความจริงของการล่าโลมาและวาฬ ทำให้ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญต่อวัฒนธรรมการจับสัตว์น้ำของญี่ปุ่น ภาพยนตร์สารคดีนำเสนอได้สนุก ตื่นเต้น น่าติดตาม คล้ายกับหนังทริลเลอร์ที่ทำให้เราไม่อยากพลาดแม้แต่วินาทีเดียว หนังประสบความสำเร็จได้รับรางวัลภาพยนตร์สารคดียอดเยี่ยมจากเวทีออสการ์ในปี 2010
Wild wild country ศรัทธาที่ยิ่งใหญ่
ความเชื่อ ศรัทธา และการเปลี่ยนแปลงที่ยิ่งใหญ่ ก่อเกิดจากการรวมพลังของผู้คนอย่างมากมายมหาศาล จะเกิดสิ่งนั้นได้ต้องมีผู้นำที่ผู้คนศรัทธา Wild wild country (2018) คือสารคดีขนาดยาวที่เล่าเกี่ยวกับผู้นำทางจิตวิญญาณคนสำคัญคนหนึ่งของโลก ท่านโอโช (Osho) ก่อนหน้านี้เขามีชื่อว่า ภควัน ศรี ราชนีช หนังนำเสนอช่วงเหตุการณ์ที่กลุ่มผู้ศรัทธาในตัวภควัน รวมตัวกันเข้าไปลงหลักปักฐานสร้างสำนักแห่งความศรัทธาที่ชนบทของสหรัฐอเมริกา ในพื้นที่รัฐโอเรกอน ก่อให้เกิดคำถามมากมายจากชุมชนชาวชนบทที่อยู่รอบข้าง วิถีชีวิตของชาวชนบทที่แสนสงบในพื้นที่นั้นเปลี่ยนแปลงไป หลังจากที่ผู้ศรัทธาจำนวนนับพันพากันเดินทางไปที่สำนักใหม่ของท่านโอโช เหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ในช่วงเวลานี้ได้รับการถ่ายทอดเป็นภาพยนตร์ กำกับโดย มาร์กและเจย์ ดูพลาส เป็นอีกเรื่องที่สนุก น่าติดตาม ได้เรียนรู้ความคิดที่หลากหลายของคนในสังคม และมี Big Character ที่คนดูบ้านเราน่าจะเคยได้ยินชื่ออย่างท่านโอโช
Fahrenheit 9/11 การเมืองคือเรื่องของทุกคน
การเมืองไม่ใช่เรื่องไกลตัว แต่ทว่าเกี่ยวข้องกับทุกคน หนังที่นำเสนอเรื่องการเมืองได้อย่างตลกร้าย Fahrenheit 9/11 (2004) คือหนังสารคดีวิพากษ์การเมืองของจอร์จ บุชท์ กำกับโดย ไมเคิล มัวร์ (Michael Moore) หนังเชื่อมร้อยเหตุการณ์สำคัญ เปิดเผยปัญหาสังคมเรื้อรังที่สะสมมาตลอด ทั้งการคอรัปชั่น การเมือง ความรุนแรง การศึกษา เศรษฐกิจ และอีกหลากหลายปัญหาในสังคมอเมริกัน ที่ในบางครั้งเราอาจจะหลงลืมไปว่าปัญหาเหล่านี้ฝังรากลึกในสังคมมาอย่างยาวนาน แม้ไม่ใช่คนอเมริกัน ดูแล้วก็จะได้เรียนรู้และสะท้อนย้อนกลับมามองที่ประเทศของตนเองได้ เพราะทุกที่ล้วนมีปัญหาที่รอคนที่กล้าเปลี่ยนแปลงลุกขึ้นมาแก้ไขอย่างจริงจัง ถ้าการเมืองดี ทุกอย่างก็จะดี เราเชื่อเช่นนั้น
The Staircase ฆาตกรรมซับซ้อนซ่อนเงื่อนอย่างกับเรื่องแต่ง
การตายอันเป็นปริศนาคือจุดเริ่มต้นของภาพยนตร์สารคดีเรื่องนี้ The Staircase (2004) คือภาพยนตร์สารคดีซีรีส์ กำกับโดย Jean-Xavier de Lestrade ที่เล่าเรื่องการตายอย่างมีเงื่อนงำของแคทเทอรีน ภรรยาไมเคิล แพตเตอร์สัน นักเขียนชื่อดัง นี่คืออุบัติเหตุหรือฆาตกรรมเป็นสิ่งที่ทุกคนสงสัย และพยายามจะสืบเสาะหาคำตอบ กว่าสิบปีของการสืบสวนหาความจริงว่าแคทเทอรีนตกบันไดจริงหรือไม่ เพราะสภาพศพที่พบคล้ายกับการถูกทำร้ายอย่างทารุณ คดีดังนี้มีการนำเสนอทั้งเป็นภาพยนตร์สารคดีที่ฉายทางโทรทัศน์ และผลิตเป็นภาพยนตร์ที่ออกฉายหลายช่องทาง
สิ่งที่น่าสนใจจากเรื่องนี้คือการสืบค้นหาความจริงของมนุษย์ กระบวนการทางกฎหมาย การต่อสู้ในชั้นศาล ชั้นเชิงในการทำคดี รวมไปการเจาะลึก ติดตาม ได้เรียนรู้จิตใจ พฤติกรรมของมนุษย์ ทุกตัวละคร ทุกคนที่อยู่ในเรื่องมีความน่าสนใจ เป็นเรื่องราวที่ช่วยให้ผู้ชมได้เรียนรู้ทั้งด้านที่งดงามและด้านมืดของจิตใจมนุษย์ได้เป็นอย่างดี
การเรียนรู้จากภาพยนตร์สารคดีทำให้เรามองโลกกว้างขึ้น ได้ความรู้ในเรื่องที่อาจจะไม่เคยรู้มาก่อน เพราะสารคดีบอกเล่าความจริงของชีวิตมนุษย์ที่ใช้การถ่ายทอด เล่าเรื่องราวได้อย่างน่าติดตาม นอกจากอ่านหนังสือแล้ว วันหยุดวันว่าง ลองเติมพลังให้ชีวิตด้วยการดูภาพยนตร์สารคดี ที่ช่วยเปลี่ยนแปลงโลก และช่วยเปลี่ยนแปลงความคิดให้เรามีพลังในการใช้ชีวิตต่อไปอีกด้วย เพราะการเรียนรู้เกิดได้ตลอดชีวิต
Writer
